Osmanlı İmparatorluğu: 3.Roma mı?

Bugün yazımızda tartışmalı bir konu olan ve tarihçilerin farklı görüşleri benimsediği; Osmanlı’nın, Roma İmparatorluğu’nun devamı olup olmadığını ele alacağız.

Öncelikle Roma İmparatorluğunu biraz tanıyalım: M.Ö. 753 yılında Romulus tarafından kurulan Roma Devleti başlangıçta bir krallık idi. M.Ö. 509’da cumhuriyet rejimine geçti ve daha sonra M.Ö. 27’de Augustus’un imparator olmasıyla Roma İmparatorluğu’na dönüştü.

Roma İmparatorluğunun Avrupaya Olan Etkileri

1. Hukuk Sistemi

Roma hukuku, Avrupa’nın birçok ülkesinde modern hukuk sistemlerinin temelini oluşturmuştur. Corpus Juris Civilis (Justinianus Kanunları), kıta Avrupası hukukunun temel kaynaklarından biridir.

2. Dil ve Kültür

Latince, Roma İmparatorluğu’nun resmi diliydi ve Fransızca, İspanyolca, İtalyanca gibi Latin dilleri buradan türemiştir. Ayrıca Roma’nın edebi, felsefi ve sanatsal mirası Avrupa kültürünü büyük ölçüde şekillendirmiştir.

3. Siyasi Yapılar

Cumhuriyetçi yönetim anlayışı ve senato gibi kurumlar, modern Batı demokrasilerine ilham kaynağı olmuştur.

4. Kentleşme ve Mühendislik

Roma yolları, su kemerleri, stadyumlar ve şehir planlama anlayışı, mimari olarak Avrupa şehirlerinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Batı Romanın MS. 476’da yıkılmasından sonra Başkenti Konstantinopolis (İstanbul) olan Doğu Roma İmparatorluğunu (Diğer adıyla Bizans İmparatorluğu) tarih sahnesinde ön plana çıkar.

Batı Roma’dan Doğu Roma’ya

Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında Germen kabilelerinden Ostrogot lideri Odoacer tarafından yıkıldıktan sonra, Roma mirası Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) tarafından devam ettirilmiştir.

Bizans İmparatorluğu’nun temel özellikleri

Başkent ve Yönetim

330 yılında Konstantinopolis (İstanbul) başkent ilan edilmiş ve Bizans, merkeziyetçi bir imparatorluk olarak yönetilmiştir.

Hukuk Sistemi

Roma hukukunu geliştiren Bizans, Justinianus döneminde Corpus Juris Civilis ile hukuki mirasını kalıcı hale getirmiştir.

Din ve Kültür

Hristiyanlık, Bizans’ın resmi dini olmuş ve 1054 yılında Katolik ve Ortodoks olarak ikiye ayrılmıştır. Bizans, Ortodoks dünyasının merkezi haline gelmiştir.

Askeri ve İdari Yapı

Bizans’ın tema sistemi, Osmanlı’daki sancak sistemi ile benzerlik göstermektedir. Ayrıca güçlü bir diplomasi geleneğine sahiptir.

Sanat ve Mimari

Ayasofya gibi yapılar Bizans sanatının en önemli örneklerindendir ve Osmanlı’nın mimari anlayışını etkilemiştir.

Doğu Roma’nın altın çağı: Justinianus (527-565)

Justinianus, Bizans (Doğu Roma) tahtına oturan son Roma İmparatoru’ydu. Ancak o aynı zamanda İmparatorluk kudretinin Tanrı’dan geldiğine inan bir Hristiyan’dı. Evrensel İktidar için savaşmasının temelinde sadece Romalılık değil aynı zamanda Hristiyanlık da yatıyordu. Hristiyan inancının zaferi onun gözünde Roma mirasının yeniden canlandırılması kadar kutsal bir görevdi.

1.Thedosios zamanından beri hiçbir hükümdar Hristiyan inancı uğrunda bu kadar çalışmamıştı. Hristiyan kilisesi de Justinianus’un kişiliğinde sadece gayretli bir hami değil aynı zamanda efendisini de buldu. Çünkü o, devleti idare eder gibi aynı şekilde kilise kanunlarını da en ince ayrıntısına kadar müdahale ederek kilise hayatını da idare ediyordu.

Justinianus, Roma ve Hristiyanlık idealleri üzerine yetiştirilmiş, devlet yönetiminde deneyimli, olgun fikirli, metin karakterli ve çalışma zevkine sahip biriydi. Hatta saray çalışanları ona “hiç uyumayan imparator” demiştir.

Dönemin Öne Çıkan Özellikleri

Hukuk Reformları

Justinianus, Corpus Juris Civilis adlı hukuk derlemesini hazırlatarak Roma hukukunu sistematize etti. Bu, modern hukuk sistemlerinin temel taşlarından biri oldu.

Askeri Fetihler

İmparator Justinianus, Batı Roma’nın bazı eski topraklarını (İtalya, Kuzey Afrika ve İspanya’nın bir kısmı) fethederek imparatorluğu genişletti.

Mimari ve Sanat

Ayasofya gibi anıtsal yapılar inşa edildi, mozaik sanatında büyük ilerlemeler kaydedildi.

Ekonomik ve Ticari Gelişim

Bizans, ipek ticaretinde önemli bir merkez haline geldi ve Akdeniz’de ticareti domine etti.

Dini Gelişmeler

Hristiyanlık Bizans’ta daha da güçlendi ve imparator, dini konularda etkin bir otorite oldu.

Doğu Roma (Bizans) ile Osmanlı arasındaki benzerlikler ve farklılıklar

Osmanlı İmparatorluğu, 1453 yılında İstanbul’un fethiyle Bizans İmparatorluğu’na son vermiştir. Ancak Osmanlı, Bizans’tan tamamen farklı bir devlet yapısı kurmamış, bazı idari, hukuki ve kültürel gelenekleri devralarak kendine uyarlamıştır.

Benzerlikler

Saray Teşkilatı ve Protokol

Osmanlı’daki padişah teşrifatı, Bizans’taki imparatorluk törenleri ile benzerlik göstermektedir.

Vergilendirme ve Toprak Sistemi

Bizans’ın pronoia sistemi, Osmanlı’daki timar sistemine benzetilmektedir.

Hukuki Etkiler

Osmanlı, Bizans’ın hukuk geleneklerinden bazılarını devralarak uygulamıştır.

Bürokrasi

Osmanlı’daki reisülküttab makamı, Bizans’taki logothetis ile benzer özellikler taşımaktadır.

Dini Yapı

Osmanlı, İstanbul Ortodoks Patrikhanesi’ni koruyarak Bizans’ın dini yapısını devam ettirmiştir.

Farklılıklar

Devletin Temel Dayanağı

Bizans, Hristiyan ve Roma geleneğine bağlıyken; Osmanlı, İslam ve Türk-İran devlet anlayışına dayanıyordu.

Merkeziyetçilik

Osmanlı, mutlak monarşi ile yönetilirken, Bizans’ta zaman zaman senato ve kilise güçlü bir rol oynadı.

Askeri Yapı

Bizans’ta thema sistemi varken, Osmanlı’da kapıkulu ocakları ve tımar sistemi kullanıldı.

Ekonomik Model

Osmanlı tarım ve fetih ekonomisine dayalıyken, Bizans ticaret ve şehir ekonomisine daha çok ağırlık verdi.

Peki Osmanlı Gerçekten Üçüncü Roma mıydı?

Fatih Sultan Mehmed, İstanbul’u fethettikten sonra kendisini Kayser-i Rum (Roma İmparatoru) ilan etmiştir ve Osmanlı’nın Roma’nın devamı olduğunu ileri sürmüştür. Ancak Osmanlı, Bizans mirasını devralmakla birlikte, onu İslam ve Türk gelenekleriyle harmanlayarak yeni bir medeniyet yaratmıştır.

Sonuç olarak Osmanlı, Roma ve Bizans’tan izler taşıyan ancak tamamen farklı bir kimlik inşa eden bir imparatorluktu. Bu nedenle Osmanlı’nın tam anlamıyla “Üçüncü Roma” olduğu söylenemez, ancak Roma mirasının önemli bir taşıyıcısı olduğu açıktır.

Ben bu konuyu araştırırken çok keyif aldım. İlgilenenler için taradığım kaynakçaları aşağıya bırakıyorum. Keyifli okumalar ve iyi seyirler.

Kaynakça:

Kürşat Gültekin