Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Roman ve Hikaye
Dönemin başlarında romanlarda işlenen temalar şu şekilde sınıflandırılabilir (İnci Enginün’den hareketle):
1- Anadolu ve Anadolu halkı: Halk gelenekleriyle, batıl inançlarıyla, görmüş ve geçirmiş tavırlarıyla romanlarda yer almıştır.
2- Eskiye ve İstanbul’a karşı Ankara ve Ankara’daki hayat: Burada coğrafya anlamında bir Ankara’dan ziyade idarî yönüyle Ankara karşımıza çıkmıştır. Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra yazarlar kendilerine halkçılık, laiklik gibi kavramları halka açıklama misyonu edinmiştir çünkü halk bu kavramlara o hazır ve alışık değildi.
3- Zaferle sonuçlanan mücadele ve vatanın kurtulması: Yoksulluk halkın bir sorunuydu ancak kazanılan zaferlerin umudu da vardı. Bağımsızlık ve özgürlükle el ele bir ortam vardır.
4- Aşk: Özellikle İstanbul mekân alınarak işlenmiştir. Ankara daha ciddi bir kimlikle yer alırken İstanbul ise eğlence kültürüyle öne çıkar.
5- İşçi ve işveren ilişkisi: Sadri Ertem ile başladığı ifade edilmiştir.
6- Psikolojik eserlerde ferde dönüş: Yazarların halkı bilinçlendirmek için edindikleri misyon, burada biraz kırılır. Halkın cumhuriyeti az çok anladığını düşünerek bireysel romanlara yönelim vardır.
7- Sıradan insanların hikâyeleri: Aşk, psikolojik buhranlar gibi sebeplerle bastırılmış insanlar işlenmiştir.
Bu dönemin ilk romancılarından biri Peyami Safa’dır. Onun romanlarında genel hatlarıyla tek tip karakterler olduğu söylenebilir: Doğu ve Batı taraflarını temsil eden iki erkek ve onların arasında kararsız kalmış bir kadın, bir de kadının karar vermesine yardımcı olan bir karakter yer alır.
Doğu’yu temsil eden erkek daha manevi unsurlarla ön plandadır. Batı’yı temsil eden erkek ise daha maddi unsurlarla karşımıza çıkar. Peyami Safa’nın romanlarında kadının doğru tercih yapması için Doğu’yu temsil eden erkeği seçmesi gerekir. Aksi takdirde kitabın sonu kötü biter.
FATİH HARBİYE ROMAN TAHLİLİ
Şekil ve içerik yönlerinden yapılan inceleme sonrasında romanın daha ayrıntılı bir özeti yer almaktadır.
Not: En sondaki alıntılara da göz atmayı unutmayınız!
A. Şekil Yönüyle İnceleme
- Adı: Fatih Harbiye
- Yazarı: Peyami Safa
- Basıldığı Yer ve Tarih: İstanbul, 1931
- Yayınevi: Ötüken Neşriyat
- Ebat: 12×19.5
- Sayfa Sayısı: 128
B. İçerik Yönüyle İnceleme
- Özet:
Neriman ve Şinasi çocukluk arkadaşıdır ve aralarında farklı bir sevgi vardır. Neriman’ın babası Faiz Bey de Şinasi’yi sever ve destekler. Herkes Neriman ve Şinasi’nin bir gün evleneceğini düşünür. Ancak Neriman, Şinasi’den uzaklaşmaya başlar ve Macit isimli bir gençle gizlice buluşur. Neriman, yaşadığı Fatih semtini sevmez çünkü orayı gelişmemiş ve doğuyu temsil eden bir yer olarak görürken, Macit’in yaşadığı Harbiye semtini gelişmiş, batıyı temsil eden ve daha güzel bir yer olarak görür. Macit, Neriman’a bir baloya gitmeyi teklif eder. Neriman bu baloya gitmek ister ancak babasına nasıl açıklayacağını düşünür. Balo için para istemesi gerekecektir. Son zamanlarda giyimini değiştirmek için de fazla para harcadığından bundan biraz çekinir. Babası ile konuşurken babası, Neriman’a Şinasi ile evlenmesi konusunu açar. Babası, Neriman’daki değişimlerin farkındadır. Neriman birkaç ay beklemek istediğini söyledikten sonra baloya Şinasi ile gitmesi koşuluyla gitme iznini alır. Bir gün Neriman dayısının kızlarının yanına gittiğinde ağlayan bir kadının kızının hikâyesini öğrenir. Kadın, Rus bir gitariste âşık olmuş, onunla mutlu ama fakir bir hayat sürmüştür. Mutluluk yetmeyince adamı terk etmiş ve zengin bir adamla yaşamaya başlamıştır ancak yine de mutlu olamamıştır. Eski sevgilisine dönmek ister ama genç adam bunu kabul etmeyince kız intihar eder. Bu olaydan çok etkilenen Neriman, oradan ayrılarak babasının yanına gider ve babasına Şinasi ile evlenmeyi kabul ettiğini söyler.
- Kişi Kadrosu:
- Neriman: Romanın başkahramanıdır. Fatih’te doğmuştur ancak Avrupai yaşam tarzına özenir.
- Şinasi: Neriman ile yıllar boyu birliktedir. Neriman’da oluşan değişikliklerin farkındadır. Sabırla ve iyi niyetle yaklaşır. Sakin bir insandır. Doğu yaşamını temsil eder.
- Faiz Bey: Kızındaki değişiklikleri görür. Onun mutlu olmasını ve kafa karışıklığının son bulmasını ister.
- Macit: Neriman’ın arkadaşıdır. Batı yaşamını temsil eder.
- Gülter: Neriman’ın evlerindeki yardımcıdır.
- Fahriye: Neriman’ın arkadaşıdır.
- Ferit: Şinasi’nin arkadaşıdır.
- Mekân: Fatih doğu tarzını, Harbiye ise batı tarzını temsil eder.
- Zaman: Geçmişe yapılan geri dönüşler ile birlikte ilerler. Çok uzun bir zaman dilimini kapsamaz. Aşağı yukarı bir ayı kapsar.
- Anlatıcı: Hâkim bakış açısı kullanılmıştır.
- Tema: Doğu-Batı çatışması işlenmiştir.
- Çatışma: “Daha iyi şartlarda” olmak isteyen bir genç kızın yaşadığı olaylardan hareketle iki farklı yaşam tarzı görülmüştür.
Fatih-Harbiye romanı, kadının doğru tercih yaptığı bir roman olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ayrıntılı Özet:
Kitap, Neriman ve Şinasi’nin konservatuvardan beraber çıkmaları ile başlar. Neriman, bir arkadaşıyla buluşacağını söyleyerek Şinasi’den ayrılır. Tramvay yerinde Neriman’ı gören Şinasi, onun bineceği yönden arkadaşına gitmediğini anlar. Neriman’a gözükmez ama aklında soru işaretleri vardır. Neriman’ın son zamanlarda değişen huylarını, davranışlarını düşünür. Eve geç gidişleri, kıyafetine gösterdiği özen, kendisine karşı sesindeki asabi titremeler… Akşam olduğunda Şinasi onların evine gider ancak Neriman’ın eve gelmediğini öğrenir. Neriman’ın babası Faiz Bey de bu durumdan memnun değildir. Yattığında bile kulağı gelecek bir sese dikkat kesilir ve Neriman geldiğinde arkasından yere düşen konfeti ve serpantin kâğıtlarını görür.
Ertesi gün Neriman, yardımcıları Gülter’e dün arkadaşı Fahriye ile birlikte olduğunu söyletir ancak gerçek bu değildir. Neriman, dün Macit ile beraber ile beraberdi. Şinasi ile konuştuklarında da ona önce Fahriye’ye gittiğini ama toplanmaktan vazgeçildiğini ve Macit’in ısrarıyla onun birlikte olduğunu söyler. Oysa Şinasi, Fahriye konusunda yalan söylediğini anlar. Neriman, Fahriye’ye içini dökerek şunlardan bahseder: alaturka musikiyi kaldırmalarının onun için kurtuluş olacağı, oturduğu yerin ve insanlarının sinirlerine dokunduğu çünkü orada işsiz güçsüz insanlar olduğunu fakat dün gittiği yerde insanların daha farklı olduğunu anlatır. Şinasi ile Macit’i karşılaştırır ve Macit ile oradaki diğer insanların daha bakımlı oluşlarından bahseder. Fahriye ile Beyoğlu’na çıktıkları vakit Neriman yine bu iki yeri karşılaştırmaktan kendini alamaz. Macit’e denk geldikleri sırada -Neriman’ın içinde onu görme umudu vardı zaten- ise Macit Pera Palas’ta bir balo teklifi eder. Neriman için bu bir sorundur çünkü gitmek ister ancak balo için yeniden bir masraf yapması gerekir, babasını kandırması gerekir… Baloya dokuz gün vardır ve babasının gönlünü yapmak ister. Güler yüz, normalde girmediği mutfağa girmek gibi bazı davranışları olur. Bazen babasına merhamet eder, bazen de kendine. Kafası karışıktır. Babasına şarklı ve garplı insanlar arasında kurduğu ilişkiden bahseder. Şarklı insanı tembel, garplı insanı ise atılgan gibi sıfatlarla nitelendirir ve babasıyla bir münakaşa ederler. Babası kızının içindeki tereddütlerin farkında olarak konuşur. İlerleyen zamanlarda ise Şinasi’ye olan sevgisi hakkında tereddüte düşer. Onu gerçekten seviyor muydu? Ya Macit? İkisi arasındaki farklar…
Faiz Bey, Neriman vasıtasıyla Şinasi’yi eve davet eder. Okul çıkışı eve doğru yürürken konuşurlar. Neriman’ın neden değiştiği konusunda ise Neriman baygınlık geçirir ve nihayet eve geldiklerinde Neriman odasına geçer.
Baloya beş gün kala babası Neriman ile konuşur. Konunun evliliğe geleceğini anlayan Neriman, babasından birkaç ay bu konuyu açmamasını ister. Yıllardır beraber olan Neriman ve Şinasi’nin herkes bir gün evleneceğini düşünür. Faiz Bey de bu ilişkiyi onaylar, Şinasi’yi oğlu gibi sever.
Daha medeni yaşama arzusunu dillendirirken balodan da söz eder ve babası, Şinasi de gelecekse gidebileceğini söyler. Şinasi gelmeyi kabul eder. Ferit ile buluşan Şinasi bu meseleleri açar arkadaşına. Arkadaşı Ferit de Neriman ile arasındakilerin farkındadır. Neriman dayısının kızlarının yanına gittiğinde ağlayan bir kadının kızının hikâyesini öğrenir. Kadın, Rus bir gitariste âşık olmuş, onunla mutlu ama fakir bir hayat sürmüştür. Mutluluk yetmeyince adamı terk etmiş ve zengin bir adamla yaşamaya başlamıştır ancak yine de mutlu olamamıştır. Eski sevgilisine dönmek ister ama genç adam bunu kabul etmeyince kız intihar eder. Tramvayda Macit’e rastlayan Neriman, Macit’te daha önce farkına varamadığı bir samimiyetsizliği fark eder. Baloya gitmek istemez artık. Eve uğradıktan sonra babasının da Ferit Bey’in yanında olduğunu ve onu da çağırdıklarını öğrenir ve oraya gider. Şark ve garp konusu etrafında şekillenmiş bir sohbet vardır. Şinasi de konuşmalara katılır, sohbetin içinde Neriman’ın adının geçtiği yerler de vardır. Neriman babasına baloya gitmekten vazgeçmiş olduğunu söyler. Hatta ud çalmak istediğini söyler. Eve dönerken Şinasi ile evliliği meselesi için birkaç ay beklemeyeceklerini de konuşurlar. Neriman ve Şinasi evlerine vardıklarında son zamanlardan farklı olarak rahatça uykuya dalarlar.
Yazımızın sonunu kitaptan geçen bir alıntı ile süslemezsek asla içime sinmez.
İşte altı çizili satırlarımdan birkaçı:
“Izdırabın verdiği intibah (uyanış, gerçeği anlama) zamanlarında, kendi kendini aldatmak, başkalarını kandırmak kadar basit değildir ve insan içindeki adaletten ürkmeye başlar.”
“Ne büyük bir arzuyla istediği şeylerden ne küçük sebeplerle nefret ettiğini düşündü.”
“Niçin, sen artık dünkü sen değilsin? Niçin, biz bugün ikimiz de kıymetli bir şey kaybetmiş gibiyiz? Niçin bugünün düne benzemiyor? Niçin dünkü gibi rahat adımlar atamıyorsun? Niçin böyle oldun?”
“- Samimi olamayız, hiç kimse tam bir surette samimi olamaz; en samimi kimlerdir, bilir misiniz? Vahşiler!
– ‘En tabiî insanlar da onlar değil midir?’ diye sormuştu, Neriman.
Macit demişti ki:
– Mesela.. karşımızdakini istemeyerek methetmeye mecbur olduğumuz zaman, sesimize, bakışımıza filan… bir istihza (alay) dolar. Yalnız sözlere ehemmiyet veren bir insan bunları anlayamaz.’”
Sizin de altı çizili satırlarınızı görmeyi çok isteriz. Siz de isterseniz yorumlarda bizimle buluşabilirsiniz!
Collective Spark 